Δρ. Yaniv Rotem – Παθολόγος Σολανωδών, Hazera

 Γενικό πλαίσιο

Ο Ιός της καστανής ρυτίδωσης των καρπών της ντομάτας (ToBRFV) – είναι μια σχετικά νέα ιογενής ασθένεια, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μέση Ανατολή το 2014. Έκτοτε, η ασθένεια εξαπλώθηκε γρήγορα σε πολλές άλλες περιοχές του κόσμου και πλέον αποτελεί σημαντικό πρόβλημα που επηρεάζει την παραγωγή της ντομάτας παγκοσμίως.

Στο Ισραήλ, όλες οι περιοχές παραγωγής ντομάτας έχουν πληγεί σοβαρά από τον ToBRFV και οι επιπτώσεις της νόσου είναι εμφανείς τόσο στα θερμοκήπια και στα χωράφια ντομάτας όσο και στην ποιότητα και την εμφάνιση των καρπών που πωλούνται.

 Συμπτώματα της ασθένειας

Κατά κανόνα, τα συμπτώματα της ασθένειας είναι παρόμοια με τα τυπικά συμπτώματα του Ιού του μωσαϊκού της ντομάτας (ToMV), αλλά η σοβαρότητα των συμπτωμάτων ενδέχεται να διαφέρει από αυτή του ToMV:

• Στα φύλλα – εμφανίζεται ένα μωσαϊκό, το οποίο είναι ιδιαίτερα εμφανές στα νεαρά φύλλα και στις κορυφές ανάπτυξης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εμφανίζεται στένωση της λεπίδας του φύλλου και σε άλλες περιπτώσεις τα φύλλα γίνονται τελείως νηματοειδή (σαν «κορδόνια»).
• Στον καρπό – αναπτύσσονται κίτρινες κηλίδες, οι οποίες σε μεταγενέστερο στάδιο νεκρώνονται. Σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζονται καστανές κηλίδες στον καρπό. Σε περιπτώσεις σοβαρής βλάβης, ο καρπός ζαρώνει και παραμορφώνεται. Το όνομα του ιού («Ιός της καστανής ρυτίδωσης των καρπών») δόθηκε λόγω της ρυτιδωμένης εμφάνισης του καρπού σε συνδυασμό με τις καστανές κηλίδες.
• Σημειώστε ότι σε αντίθεση με τη χαρακτηριστική κατάσταση του καρπού στην περίπτωση του ToMV, όπου συνήθως τα συμπτώματα εμφανίζονται στον καρπό μόνο σε περιπτώσεις ιδιαίτερα σοβαρής βλάβης στο φύλλωμα, στην περίπτωση του ToBRFV δεν υπάρχει σχέση μεταξύ της σοβαρότητας της βλάβης στον καρπό και της σοβαρότητας της βλάβης στα φύλλα: υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες παρατηρείται σοβαρή βλάβη στον καρπό, ενώ δεν εμφανίζονται συμπτώματα στα φύλλα ή και το αντίστροφο: περιπτώσεις σοβαρών συμπτωμάτων στα φύλλα με ταυτόχρονη απουσία συμπτωμάτων στον καρπό.
• Σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργείται νέκρωση του κάλυκα και του μίσχου του καρπού, καθώς και του κεντρικού στελέχους της συστάδας των καρπών.
• Όταν μια ευαίσθητη ποικιλία μολύνεται με ToBRFV, η κύρια βλάβη που προκαλείται είναι η σημαντική εξασθένηση του φυτού και της ικανότητάς του να παράγει συστάδες καρπών για μια μεγάλη περίοδο.

Στον απόηχο της ιογενούς μόλυνσης, ο τρόπος καλλιέργειας της ντομάτας στο Ισραήλ έχει αλλάξει ριζικά: λόγω της εξασθένησης των φυτών, οι καλλιεργητές δεν έχουν πλέον σχεδόν καμία δυνατότητα να καλλιεργήσουν ντομάτες σε μια μακρά περίοδο 9-10 μηνών, όπως συνηθιζόταν πριν από την εμφάνιση του ιού. Αντιθέτως, συνηθίζονται πλέον μικρότερες καλλιεργητικές περίοδοι διάρκειας 4-5 μηνών, με στόχο τη συγκομιδή μόνο μερικών συστάδων.

Συμπτώματα στα φύλλα – έντονο μωσαϊκό και στένωση ορισμένων από τους λοβούς των φύλλων, σε βαθμό που να μοιάζουν με «κλωστές»

Σοβαρά συμπτώματα στους καρπούς

Συμπτώματα νέκρωσης στον κάλυκα, τον μίσχο του καρπού και το στέλεχος της συστάδας

Εξασθένηση του φυτού ως αποτέλεσμα της ιογενούς μόλυνσης μιας ευαίσθητης ποικιλίας (δεξιά) σε σύγκριση με μια ποικιλία που είναι σε μεγάλο βαθμό παρόμοια, αλλά ανθεκτική στον ιό (αριστερά).

Πώς μεταδίδεται η ασθένεια;

• Ο ToBRFV μεταδίδεται πολύ εύκολα μηχανικά – με την ανθρώπινη επαφή, μέσω των εργαλείων, καλωδίων στήριξης ή οποιουδήποτε στοιχείου έρχεται σε φυσική επαφή με μολυσμένο φυτό ή έδαφος που περιέχει τον ιό και αργότερα έρχεται σε επαφή με υγιή φυτά. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα σωματίδια αυτού του ιού είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά στις περιβαλλοντικές συνθήκες και μπορούν να επιβιώσουν για μεγάλες περιόδους στο έδαφος ή πάνω σε μολυσμένες επιφάνειες.
• Εφόσον ο ιός μπορεί να επιβιώσει στο έδαφος για μεγάλο χρονικό διάστημα, μεταφέρεται επίσης με το μολυσμένο χώμα που μετακινείται από το ένα μέρος στο άλλο (κολλώντας σε παπούτσια, σε εργαλεία που μετακινούνται από το ένα χωράφι στο άλλο κ.λπ.).
• Ο ιός μεταδίδεται στους σπόρους – ένας σπόρος που παράγεται από ένα μολυσμένο φυτό είναι πιθανό να μεταφέρει σωματίδια του ιού στην επιφάνειά του.
• Ο ιός μπορεί επίσης να μεταδοθεί από τους βομβίνους, οι οποίοι χρησιμεύουν για την επικονίαση κατά τη διαδικασία της καλλιέργειας.

Πρόληψη και θεραπεία

• Από την εμφάνιση της ασθένειας, η Hazera μαζί με τον Όμιλο Limagrain πραγματοποιούν μια ολοκληρωμένη μελέτη, στην οποία αναπτύχθηκαν ποικιλίες ντομάτας με μεσαία επίπεδα ανθεκτικότητας στον ιό. Το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στον κόσμο για ανθεκτικότητα στον ToBRFV κατοχυρώθηκε από τη Limagrain το 2017. Η χρήση αυτών των ποικιλιών παρέχει τη βέλτιστη λύση για την καλλιέργεια ντομάτας σε συνθήκες μόλυνσης με ToBRFV, διατηρώντας παράλληλα την απόδοση των εν λόγω ποικιλιών.
• Η τήρηση των φυτοϋγειονομικών κανόνων αποτελεί κλειδί για την πρόληψη της νόσου:
  • Όσοι εισέρχονται στα θερμοκήπια πρέπει να φροντίζουν να φορούν καθαρά ρούχα, μπουφάν και γάντια.
  • Αποστείρωση όλου του εξοπλισμού που χρησιμοποιείται.
  • Αποστείρωση παπουτσιών σε λάκκο εμβάπτισης κατά την είσοδο στο θερμοκήπιο.
  • Αυστηρή τήρηση της σειράς των κτιρίων στα οποία εισέρχονται οι εργαζόμενοι– η εργάσιμη ημέρα ξεκινά με τα κτίρια που φιλοξενούν τα νεαρά, υγιή φυτά και συνεχίζεται στα κτίρια που φιλοξενούν τα πιο ώριμα φυτά.
• Τα φυτά στα οποία εντοπίζεται μόλυνση θα πρέπει να απομακρύνονται αμέσως από το θερμοκήπιο, προσέχοντας να αποφεύγεται η επαφή με γειτονικά φυτά.
• Η χρήση υγιών σπόρων και σπορόφυτων είναι ένα ακόμη κλειδί για την πρόληψη της νόσου. Η Hazera εφαρμόζει αυστηρά πρωτόκολλα όσον αφορά τη διενέργεια δοκιμών υγείας σε αδειοδοτημένα εργαστήρια, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και τις Υπηρεσίες Φυτοϋγειονομικής Προστασίας. Ο έλεγχος ότι οι σπόροι δεν έχουν μολυνθεί από ToBRFV πραγματοποιείται βάσει του Πρωτοκόλλου ISHI, το οποίο είναι το διεθνές πρωτόκολλο που είναι αποδεκτό σε όλο τον κόσμο.
• Αυστηρή τήρηση των κανόνων της σωστής απολύμανσης – απαιτείται αποστείρωση του εδάφους ή του μέσου ανάπτυξης και του χώρου του θερμοκηπίου όταν ολοκληρωθεί η καλλιέργεια.